رزم آرا و اشرف؛ یک عاشقانه نفتی! - کیوسک خبری آشنا

جواد نوائیان رودسری| امروز هفتادمین سالگرد اعدام انقلابی رزم آراست؛ سیاستمدار و نظامی قدرتمندی که زندگی حدوداً 49 ساله اش، حواشی فراوانی داشت و با یک مرگ جنجالی به انتها رسید.

او یک نظامی تحصیل کرده و بسیار باهوش بود و سیاست ورزی را می شناخت. این خصیصه را باید به جاه طلبی عجیب و غریب او اضافه کرد.

چنین شخصیتی، آن هم در شرایطی که بحث ملی شدن صنعت نفت بسیار جدی شده بود، می توانست محبوب انگلیسی ها باشد؛ هرچندکه رزم آرا، ظاهراً با همه نرد عشق می باخت؛ از سفارت های گوناگون بگیرید تا برسید به داخل دربار و بیخ گوش شاه؛ یعنی با اشرف، خواهر دوقلوی محمدرضا پهلوی. باور خیلی ها این است که این عشق ورزی رزم آرا به اشرف و بالعکس که در هفت، هشت نامه انعکاس یافته، بیشتر ریشه در منافعی داشت که دوطرف در پی کسب آن بودند.

شرایط سیاسی حاکم بر آن زمان و مسئله راهبردی ملی شدن صنعت نفت، باعث بروز اشتراک منافع میان افراد مختلف می شد و این قضیه، در روابط اشرف با رزم آرا حرف اول را می زد.

فارغ از این دیدگاه و به قول استاد خسرو معتضد که نظر او را چندماه قبل در همین صفحه و در قالب مصاحبه منتشر کردم، اشرف ذاتاً از رزم آرا که شخصیتی قوی داشت، خوشش می آمد؛ به هر حال، رویکرد قدرتمندانه رزم آرا در عرصه سیاست، خیلی ها را مرعوب کرده بود؛ تا جایی که نورالدین کیانوری معتقد بود، رزم آرا قصد داشت تبدیل به فرانکو ایران شود.

رزم آرا در نامه نگاری به اشرف پهلوی، زیر پیام را با عنوان پرستنده تو امضا می کرد و قصد داشت به هر شکل ممکن، نظر خواهر دوقلوی شاه را جلب کند؛ اما این کار نتوانست از مرگش جلوگیری کند.

رزم آرا مخالف ملی شدن صنعت نفت بود و با تمام قدرتش در برابر آن ایستادگی کرد. برخی معتقدند که او به دلیل وابستگی به سفارت انگلیس یا برای حفظ مناسباتش با این کشور، چنین رویکردی را پیش گرفت. گروهی دیگر نیز معتقدند که رزم آرا، در آن شرایط، ملی شدن صنعت نفت را به ضرر ایران می دانست و معتقد بود این اقدام، باعث وارد آمدن خسارت مالی به کشور می شود.

در حالی که با تلاش های کنندگان طرفدار طرح ملی شدن صنعت نفت و حمایت گسترده قاطبه مردم ایران، ملی شدن صنعت نفت به یک مطالبه سراسری و عمومی تبدیل شده بود، رزم آرا دست پایین را گرفت و مسئله تقسیم سود با بریتانیا را به صورت 50-50 مطرح کرد. این رویکرد با استقبال انگلیسی ها روبه رو شد؛ آن ها حتی به دولت رزم آرا کمک مالی هم کردند.

آنتونی ایدن، وزیر خارجه بریتانیا در زمان وقوع ماجرای ملی شدن صنعت نفت، در خاطراتش می نویسد: دولت انگلستان شاید با شتابى بیش از اندازه، درخواست نخست وزیر ایران را پذیرفت که از کمک مالى فراوانى که کمپانى مخفیانه به دولت او مى کرد، سخنى گفته نشود.

مقاومت رزم آرا، در کنار لابی های قدرتمندش با سفارتخانه ها و سیاستمداران وابسته به دربار و از جمله نامه نگاری های عاشقانه اش با اشرف، شرایط را برای طرفداران ملی شدن صنعت نفت سخت کرد.

در 21 بهمن 1329، کننده شرکت نفت انگلیس و ایران، موافقت خود را برای برگزاری نشست هایی با دولت رزم آرا اظهار داشت؛ نشست هایی که مسئله ملی شدن صنعت نفت را به محاق می برد و سطح چانه زنی را به تقسیم سود 50-50 پایین می کشید. رزم آرا در جلسه خصوصی مجلس شورای ملی حضور یافت و طی سخنانی، موضوع ملی شدن صنعت نفت را به باد انتقاد گرفت.

این رفتارها، کنندگان اقلیت مجلس را که به دنبال ملی کردن صنعت نفت بودند، در تنگنای عجیبی قرار داد؛ در واقع آن ها که مرعوب دیسیپلین رزم آرا شده بودند، در بن بستی قرار گرفتند که نمی دانستند چگونه باید از شرّ آن خلاص شوند.

در چنین شرایطی، شهید نواب صفوی و یارانش وارد معرکه شدند. آن ها در جلسه ای که با حضور کنندگان جبهه ملی در منزل یکی از بازاریان تهران به نام حاج محمود آقایی برگزار کردند، توانستند نظر اعضای جبهه ملی را برای ادامه مبارزه جلب کنند.

شهید سیدعبدالحسین واحدی در خاطرات خود می نویسد: وکلاى جبهه ملى از قدرت رزم آرا ترسناک بودند و سقوط آن را غیرممکن و به کلى تز ملى شدن صنعت نفت را شکست خود مى دانستند. اعضای جبهه ملی از فدائیان اسلام خواستند تا با اعدام انقلابی رزم آرا، جریان ملی شدن صنعت نفت را از آن مخمصه نجات دهند.

به این ترتیب، خلیل طهماسبی، از اعضای فدائیان اسلام، مسئول اجرای حکم شد. چند روز قبل از انجام این اقدام، میتینگ های بزرگی در حمایت از نهضت ملی شدن صنعت نفت، با مشارکت گسترده مردم و میدان داری فدائیان اسلام برگزار شد. آیت ا... کاشانی هم از برگزاری این تجمع ها حمایت می کرد و همین مسئله، باعث حضور بیش از پیش مردم در صحنه شد.

اما رزم آرا به طور کلی، از این حرکت ها احساس خطر نمی کرد؛ در واقع او خود را قدرتمندتر از آن می دانست که بخواهد از این تحرکات احساس ترس کند. اما ملت تصمیم گرفته بود مانعی را که بر سر راه خواست ملی قرار داشت، بردارد. روز 16 اسفندماه سال 1329، خلیل طهماسبی برای اجرای حکم، خود را به مجلس تعزیه وفات آیت ا... فیض رساند.

قرار بود رزم آرا در این مجلس حاضر شود. گزارش شهربانی، شرح واقعه را حکایت می کند: ساعت 11 و ربع، اتومبیل نخست وزیر جلوی مسجد متوقف شد.

رزم آرا به اتفاق آقاى علم وزیر کار از آن پیاده، وارد صحن مسجد شد. وقتى به جلوی حوض بزرگ رسیدند، ناگهان مردى کوتاه اندام از طرف راست از میان جمعیت از پشت سر محافظین با سرعت، خود را به پشت سر رزم آرا رساند و بلافاصله با اسلحه کمرى که در دست داشت، سر وى را از پشت هدف قرار داد و به ضرب سه گلوله ایشان را از پاى درآورد.

مأمورین اسلحه او را گرفتند، ولى خود او در اثر کثرت جمعیت و ازدحام فرار کرد. در نتیجه اقدام مأموران، وى دستگیر و به کلانترى 8 اعزام شد. در بررسى بدنى، یک جلد کلام ا... مجید و یک ورقه که روى آن در فضیلت جهاد با زبان عربى نوشته شده بود، با یک کارد از جیب وى کشف شد. نامبرده را به اداره آگاهى منتقل و در آن جا با حضور دادستان تهران مورد بازجویى قرار دادند.

در پی اعدام انقلابی رزم آرا، معلوم شد که تحلیل ها درباره این که او عامل اصلی جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت بوده است، واقعیت دارد.

کمیسیون نفت که تا آن زمان برای بررسی موضوع ملی شدن صنعت نفت از خود تعلل نشان می داد، درست روز بعد از مرگ رزم آرا، در 17 اسفند 1329، تردید را کنار گذاشت و به ملی شدن صنعت نفت رأی داد: مجلس شوراى ملی / نظر به این که ضمن پیشنهادات واصله به کمیسیون نفت پیشنهاد ملى شدن صنعت نفت در سراسر کشور، مورد توجه و قبول کمیسیون قرار گرفته و از آن جایى که وقت کافى براى مطالعه در اطراف اجراى این اصل باقى نیست، کمیسیون مخصوص نفت از مجلس شوراى ملى تقاضاى دو ماه تمدید مى نماید؛ بنابراین ماده واحده ذیل را تقدیم مجلس شوراى ملى مى نماید: ماده واحده ـ مجلس شوراى ملى تصمیم مورخ 17/12/29 کمیسیون مخصوص نفت را تأیید و با تمدید مدت موافقت مى نماید.

روز 24 اسفند، ماده واحده ملی شدن صنعت نفت، بدون چک و چانه به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در 29 اسفندماه، مجلس سنا نیز بر آن مهر تأیید زد تا این تصمیم، جنبه قانونی به خود بگیرد.

به این ترتیب، مرگ رزم آرا، راه را برای تحقق آرزوی دیرینه مردم ایران و ملی شدن صنعت نفت کشور، هموار کرد؛ هرچند که در روایت مربوط به واقعه مجلس ترحیم آیت ا... فیض، گزارش های دیگری هم وجود دارد، اما در اصل ماجرا و نقش این رویداد در تسهیل رأی مجلسین نمی توان تردید کرد.

منبع:رونامه خراسان