انواع مختلف هیجان پایه و تاثیر آن ها بر رفتار افراد
به گزارش کیوسک خبری آشنا، انواع مختلفی از هیجان ها وجود دارند که بر نحوه زندگی و تعاملات مان با دیگران تاثیر می گذارند. گاهی اوقات، شاید حتی به نظر برسد این انواع هیجانات کنترل ما را به دست می گیرند و به ما فرمان می دهند. تصمیم هایی که می گیریم، کارهایی که انجام می دهیم، و برداشت های مان از اتفاقات پیرامون همگی تحت تاثیر هیجان هایی هستند که در هر لحظه از زندگی ممکن است تجربه کنیم.
به گزارش خبرنگاران به نقل از بازده، هم چنین، روانشناسان تلاش کرده اند انواع مختلفی از چند هیجان پایه را شناسایی کنند که آدم ها در زندگی شان تجربه می کنند. چند نظریه مختلف جهت دسته بندی و توضیح هیجان های انسانی ارائه شده اند.
انوع هیجان پایه
طی دهه 1970، روانشناسی به نام پل اکمن شش هیجان پایه را که به گفته وی، تمام آدم ها با هر فرهنگی به شکلی مشابه تجربه شان می کنند، شناسایی کرد. هیجان هایی که وی به عنوان هیجانات پایه شناسایی کرد عبارت هستند از شادی، اندوه، انزجار، ترس، تعجب، و خشم. بعدها، وی این فهرست هیجان های پایه را گسترش داد و هیجان هایی از قبیل غرور، شرم، خجالت، و شور را نیز به این فهرست اضافه نمود.
ترکیب هیجان ها
روانشناسی به نام رابرت پلاچیک مدلی را به نام چرخ هیجان ها معرفی کرد که مانند چیزی شبیه چرخ رنگ ها عمل می کند. هیجان ها می توانند با یکدیگر ترکیب شوند و احساسات متفاوتی را ایجاد کنند؛ درست مانند رنگ ها که می توانند با یکدیگر ترکیب شوند و رنگ های جدید به وجود بیاورند.
بر اساس این نظریه، هیجان های پایه مانند آجرهای یک ساختمان عمل می کنند. هیجان های پیچیده تر، که گاهی اوقات به آن ها هیجان های ترکیبی گفته می شود، از ترکیب هیجان های پایه به وجود می آیند. برای مثال، هیجان های پایه ای نظیر لذت و اعتماد می توانند با یکدیگر ترکیب شوند و عشق را به وجود بیاورند.
نتایج مطالعه ای در 2017 نشان دادند، تعداد هیجان ها پایه بسیار بیش تر از آن چیزی است که قبلا باور داشتیم. پژوهشگران طی مطالعه ای که نتایج آن در مقالات آکادمی ملی علوم ایالات متحده آمریکا منتشر شدند، 27 دسته بندی مختلفی را برای هیجان ها شناسایی کردند.
با وجود این، پژوهشگران دریافته اند این آدم ها این هیجان ها را نه به صورت کاملا متمایز از یکدیگر، بلکه مانند شیب رنگ و به صورت ترکیبی تجربه می کنند. در ادامه این مقاله، هر یک از این هیجان های پایه را به شکل دقیق تری بررسی می کنیم و اثرات آن ها را بر رفتار انسان توضیح می دهیم.
1. شادی
از میان تمام انواع هیجان پایه ، شادی همان چیزی است که آدم ها بیش از هر هیجانی دیگری برای رسیدن به آن تلاش می کنند. شادی معمولا به صورت یک حالت هیجانی خوشایند تعریف، و با احساسات خرسندی، لذت، خشنودی، ارضاء، و تندرستی توصیف می شود.
پژوهش ها در خصوص شادی از دهه 1960 در برخی از رشته های خاص نظیر شاخه ای از روانشناسی به نام روان شناسی مثبت گرا به اندازه قابل ملاحظه ای افزایش یافته اند. این نوع از هیجان گاهی اوقات با روش های زیر در آدم ها ابراز می شود:
الف. حالات چهره نظیر لبخند زدن
ب. زبان بدن نظیر قرار دریافت در شرایطی سرشار از آرامش
پ. لحن صدا، مثلا هنگامی که با خشنودی و خوشبینی صحبت می کنید
با این که شادی به عنوان یکی از هیجان های اصلی و پایه ای انسان شناخته می شود، چیزهایی که ما فکر می کنیم باعث ایجاد شادی می شوند، معمولا شدیدا تحت تاثیر فرهنگ قرار دارند. برای مثال، تاثیرات ناشی از فرهنگ عامه معمولا بر این مسئله تاکید دارند که به دست آوردن برخی چیزهای خاص، نظیر خرید یک خانه یا داشتن یک شغل پر درآمد به شادی منجر خواهد شد.
حقایقی که واقعا می توانند به رسیدن انسان به شادی کمک کنند، معمولا بسیار پیچیده تر و شخصی تر از چیزی هستند که معمولا فکر می کنیم. سال های سال است که انسان ها معتقدند شادی و سلامتی به یکدیگر متصل هستند، و پژوهش ها نیز این باور را تایید کرده اند که شادی می تواند نقش مهمی در رسیدن انسان ها به سلامت جسمی و روانی ایفا کند.
طبق شواهد علمی و تجربی، شادی با تاثیرات مختلفی در زندگی انسان ها می گذارد، از جمله افزایش طول عمر و افزایش میزان رضایت زناشویی. در مقابل، ناراحتی نیز پیامدهای ناخوشایندی برای سلامتی انسان ها به همراه دارد.
برای مثال، استرس، اضطراب، افسردگی، و تنهایی ممکن است با ضعف دستگاه ایمنی بدن، افزایش التهاب در بدن، و کاهش امید به زندگی در ارتباط باشند.
2. اندوه
غم یا اندوه نوع دیگری از هیجان است که معمولا به صورت یک حالت هیجانی گذرا تعریف، و با احساسات ناامیدی، غصه، ناچاری، بی علاقگی، و خستگی توصیف می شود.
اندوه نیز درست مانند سایر هیجان ها، احساسی است که همه آدم های جهان ممکن است گاهی اوقات آن را تجربه کنند. در برخی موارد، آدم ها ممکن است در دوره های طولانی و با شدت بالا دچار غم و اندوهی شوند که در نهایت، به افسردگی بیانجامد. اندوه را می تواند به روش های مختلفی نشان داد، از جمله به روش های زیر:
الف. گریستن
ب. بی حوصلگی و خستگی
پ. بی حالی
ت. سکوت
ث. دوری گزیدن از اطرافیان
نوع و شدت اندوه می تواند بر اساس علت ریشه این هیجان، متغیر باشند؛ هم چنین، نحوه مقابله آدم ها با چنین احساسی نیز ممکن است متفاوت باشد.
اندوه معمولا باعث می شود آدم ها وارد یک سازوکار مقابله ای شوند؛ به عبارت دیگر، مثلا آدم ها برای مقابله با این هیجان ممکن است از ترجیح دهند از آدم ها دور باشند، به خود درمانی رو بیاورند، و شروع به نشخوار ذهنی افکار منفی بکنند. چنین رفتارهای، در واقع، می توانند احساس اندوه را تشدید کنند و طول مدت تجربه چنین هیجانی را افزایش دهند.
3. ترس
ترس یک هیجان قدرتمند است که نقش بسیار مهمی در بقای انسان نیز ایفا می کند. شما وقتی با برخی انواع خطرات رو به رو می شوید و ترس را تجربه می کنید، وارد موقعیتی خواهید شد که به آن پاسخ جنگ یا گریز گفته می شود.
در این شرایط، ماهیچه های تان سفت می شوند، ضربان قلب و میزان تنفس تان افزایش می یابد، و ذهن تان بیش از پیش باز و هوشیار می شود؛ به این ترتیب، بدن تان برای دو واکنش متفاوت آماده می شود: فرار از خطر یا ایستادن و مبارزه کردن.
این واکنش به شما کمک می کند و اطمینان می دهد که برای مقابله موثر با تهدیدات موجود در محیط زندگی تان آماده هستید. روش های ابراز این نوع از هیجان در انسان ها ممکن است به شکل زیر باشند:
الف. حالات چهره، نظیر گرد شدن چشم ها و عقب بدن چانه
ب. زبان بدن، تلاش برای پنهان شدن یا فرار کردن از خطر
پ. واکنش های بدنی، نظیر افزایش سرعت تنفس و ضربان قلب
البته، همه آدم ها ترس را به یک شکل تجربه نمی کنند. برخی آدم هایی که شاید نسبت به ترس و موقعیت ها یا اشیاء خاص حساسیت بیش تری داشته باشند، ممکن است بیش از دیگران چنین هیجانی را در وجود خود تجربه کنند.
ترس یک واکنش هیجانی به یک تهدید فوری و مستقیم است. هم چنین، می توانیم واکنش مشابه ای را نیز نسبت به تهدیدات قابل پیش بینی یا حتی فکرهایی درباره خطرات بالقوه از خودمان نشان دهیم؛ این واکنش را عموما به عنوان اضطراب می شناسیم. برای مثال، اضطراب اجتماعی شامل ترس پیش بینی شده ای از قرار دریافت در موقعیت های خاص اجتماعی است.
از سویی دیگر، برخی از آدم ها واقعا به دنبال موقعیت هایی برای تحریک هیجان ترس می گردند. ورزش های خطرناک و سایر فعالیت های هیجان آور می توانند باعث تحریک ترس شوند، ولی به نظر می رسد برخی از آدم ها با همین فعالیت ها به پیشرفت و شکوفایی رسیده اند و حتی از تجربه آن ها لذت می برند.
قرار دریافت در معرض یک موجود یا موقعیت ترسناک به طور مکرر می تواند باعث آشنایی و سازگاری آدم ها با عوامل ترس شوند؛ همین مسئله می تواند احساس ترس و اضطراب را نسبت به آن عامل کاهش دهد.
این همان ایده ای اولیه ای است که مواجهه درمانی بر اساس آن شکل گرفت؛ در این روش درمانی، بیماران به تدریج، در شرایط کنترل شده و امن، در معرض مواجهه با عوامل ترس قرار می گیرند. در نهایت، با تکرار این جلسات، احساس ترس این بیماران شروع به کاهش می کند.
4. انزجار
انزجار (یا معانی نزدیک تر کلمه disgust، چندش و اشمئزاز) یکی دیگر از شش هیجان پایه و اصلی است که توسط پل اکمن دسته بندی شده اند. انزجار را می توانیم با روش های خاصی نشان دهیم:
الف. زبان بدن، رو برگرداندن از عامل ایجادکننده این هیجان
ب. واکنش های بدنی، نظیر استفراغ یا اوغ زدن
پ. حالات چهره، نظیر چین انداختن روی بینی یا جمع کردن لب بالا
این احساس تنفر شدید می تواند ریشه در عوامل متعددی داشته باشد، از جمله یک طعم، صحنه، یا بوی ناخوشایند. پژوهشگران معتقدند این هیجان در ابتدا، در واقع واکنشی به غذاهایی بوده است که برای بدن مضر یا مرگبار بودند، و سپس به شکل کنونی تکامل یافته است. برای مثال، وقتی آدم ها در معرض بو یا طعم غذاهایی قرار می گیرند که از آن ها بدشان می آید، معمولا چنین واکنش هیجانی از خود نشان می دهند.
بهداشت نامناسب، عفونت، خون، فساد، و مرگ نیز می توانند باعث تحریک واکنش انزجار (یا همان چندش) در انسان شوند. واکنش به این هیجان ممکن است یکی از شیوه های بدن برای دوری از عواملی باشد که ممکن است باعث انتقال بیماری های واگیردار شوند.
هم چنین، آدم ها ممکن است هنگام مشاهده سایر آدم هایی که در حال انجام کارهای ناپسند، غیراخلاقی یا شیطانی هستند، دچار هیجان انزجار اخلاقی شوند.
5. خشم
خشم می تواند یک هیجان قدرتمند و خاص باشد که با احساسات خصومت، تحریک پذیری، ناراحتی شدید، و ستیز با دیگران شناخته می شود. خشم نیز درست مانند ترس می تواند نقش مهمی در پاسخ جنگ یا گریز در بدن ایفا کند.
هنگامی که یک عامل تهدید کننده باعث ایجاد احساسات خشم در انسان می شود، احتمالا به دنبال راهی برای دفع خطر و محافظت از خودمان خواهیم گشت. انسان ها معمولا خشم را با روش های زیر نشان می دهند:
الف. حالات چهره، نظیر اخم یا خیره نگاه کردن
ب. زبان بدن، نظیر محکم روی پا ایستادن یا رو برگرداندن
پ. لحن صدا، نظیر حرف زدن با خشونت یا فریاد زدن
ت. واکنش های بدنی، نظیر تعریق یا قرمز شدن پوست
ث. رفتارهای خشونت آمیز، نظیر مشت یا لگد زدن، یا پرت کردن اشیاء
با این که معمولا خشم را به عنوان یک هیجان منفی می شناسیم، این هیجان گاهی اوقات می تواند برای ما مفید باشد. این هیجان می تواند در کمک به بیان شفاف نیازهای مان در یک رابطه بسیار سازنده عمل کند، و هم چنین، می تواند به شما انگیزه دهد تا برای یافتن راه حلی برای رفع چیزهایی که باعث ناراحتی تان می شوند، دست به کار شوید.
با وجود این، خشم هنگامی که بیش از اندازه باشد یا به شیوه ای ناسالم، خطرناک، یا مضر برای دیگران بروز کند، می تواند به خودی خود به یک مشکل تبدیل شود. خشم کنترل نشده می تواند به سرعت با تهاجم، سوء رفتار، یا خشونت تبدیل شود.
این نوع از هیجان می تواند پیامدهای روانی و بدنی به همراه داشته باشد. خشم کنترل نشده می تواند کارتان را برای اتخاذ تصمیمات منطقی سخت کند، و حتی می تواند بر سلامت جسمی تان نیز تاثیر منفی بگذارد.
خشم ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری سرخرگ کرونری و دیابت شود. هم چنین، این هیجان ممکن است با انجام رفتارهایی که سلامت انسان را به خطر می اندازند نیز در ارتباط باشد؛ رفتارهایی از جمله رانندگی با سرعت بسیار بالا، مصرف الکل، و سیگار کشیدن.
6. تعجب
تعجب نیز یکی دیگر از شش هیجان پایه ای است که توسط پل اکمن دسته بندی شده اند. تعجب معمولا هیجانی سریع و گذرا است که پس از مواجهه با مسئله ای غیر منتظره به صورت یک واکنش وحشت و حیرت فیزیولوژیک نشان داده می شود.
این نوع از هیجان می تواند مثبت، منفی، یا خنثی باشد. برای مثال، وقتی هنگام شب در حالت قدم زدن به سمت ماشین تان هستید، فردی به طور ناگهانی از پشت درخت جلوی تان بپرد و شما را بترساند، احساس تعجب یا سورپرایز ناخوشایندی خواهید شد.
از سویی دیگر، وقتی به خانه تان می رسید و می بینید دوستان نزدیک تان دور هم جمع شده اند و تولدتان را جشن گرفته اند، احساس تعجب یا سورپرایز خوشایندی به شما دست خواهد داد. تعجب معمولا به شیوه های زیر نشان داده می شود:
الف. حالات چهره، نظیر بالا بردن ابروها، باز کردن چشم ها، و باز کردن دهان
ب. واکنش های بدنی، نظیر از جا پریدن
پ. واکنش های زبانی، نظیر فریاد زدن، جیغ زدن، یا نفس نفس زدن
تعجب یا سورپرایز نیز از جمله هیجان های پایه ای است که باعث تحریک پاسخ جنگ یا گریز می شوند. وقتی غافلگیر می شوید، بدن تان ممکن است به طور ناگهانی مملو از آدرنالین شود؛ این مسئله به آماده سازی بدن برای جنگیدن یا فرار کردن کمک می کند.
تعجب می تواند اثرات مهمی بر رفتار انسان بگذارد. برای مثال، پژوهش ها نشان داده اند، آدم ها معمولا به شکل نامتناسبی به اتفاقات تعجب آور یا سورپرایز کننده توجه نشان می دهند.
به همین خاطر نیز اتفاقات تعجب آور و غیر معمولی که در اخبار مشاهده می کنیم، معمولا بیش تر از سایر اتفاقات به خاطرمان می مانند. هم چنین، پژوهشگران دریافته اند آدم ها معمولا به عقاید تعجب آور تمایل بیش تری نشان می دهند و چیزهای بیش تری از اطلاعات تعجب آور یاد می گیرند.
سایر انواع هیجان
شش هیجان پایه ای که توسط پل اکمن دسته بندی شده اند، تنها بخشی از انواع مختلفی از هیجان هایی هستند که آدم ها می توانند آن ها را تجربه کنند. نظریه اکمن نشان می دهد این هیجان های اصلی در میان تمام فرهنگ ها در سرتاسر جهان ثابت هستند.
با وجود این، سایر نظریه ها و پژوهش های جدید هم چنان به تحقیق درباره انواع مختلفی از هیجان ها و نحوه دسته بندی آن ها ادامه می دهند. پل اکمن، بعدها تعداد دیگری از هیجان ها را نیز به فهرست خود اضافه نمود، ولی به این نکته نیز اشاره کرد که این هیجان ها، برخلاف هیجان های پایه، لزوما از طریق حالات چهره قابل بیان نیستند. برخی از هیجان هایی که وی بعدها به دسته بندی اصلی خود اضافه نمود، عبارت هستند از:
الف. نشاط
ب. تحقیر
پ. خرسندی
ت. خجالت
ث. شور
ج. احساس گناه
چ. افتخار موفقیت
ح. تسکین
خ. ارضاء
د. شرم
سایر نظریه ها درباره هیجان
مانند بسکمک دیگر از مفاهیم روانشناسی، نظریه پردازان درباره چگونگی دسته بندی هیجان ها یا تعداد واقعی هیجان های پایه با یکدیگر اتفاق نظر ندارند. با این که نظریه اکمن به عنوان یکی از بهترین نظریه ها در این زمینه شناخته می شود، سایر نظریه پردازان نیز ایده های خودشان را درباره هیجان هایی که حالات و رفتارهای اصلی انسان را شکل می دهند، ارائه داده اند.
برای مثال، برخی از پژوهشگران اعتقاد دارند فقط دو یا سه هیجان پایه وجود دارند. برخی دیگر از نظریه پردازان نیز معتقدند هیجان ها دارای یک سلسله مراتب هستند. هیجان های اولیه نظیر عشق، لذت، تعجب، خشم، و اندوه می توانند به هیجان های ثانویه تجزیه شوند. برای مثال، عشق از هیجان های ثانویه ای نظیر محبت و اشتیاق تشکیل شده است.
این هیجان های ثانویه نیز ممکن است به تنهایی به هیجان های سطح سوم تجزیه شوند. برای مثال، هیجان ثانویه محبت می تواند شامل هیجان های سطح سومی از قبیل دوست داشتن، اهمیت دادن، شفقت، و لطافت باشد.
نتایج یکی از جدیدترین مطالعات نشان داده اند، دست کم 27 هیجان متفاوت وجود دارند که هر یک از آن ها به شدت با دیگری در ارتباط است. پژوهشگران، پس از تحلیل واکنش های بیش از 800 مرد به بیش از 2000 کلیپ ویدئویی، جهت نشان دادن نحوه ارتباط این هیجان ها با یکدیگر یک نقشه تعاملی تهیه کردند.
دچر کلتنر، پژوهشگر ارشد و مدیر مرکز علمی گریتر گود در دانشگاه کالیفرنیا، در این باره می گوید، متوجه شدیم برای توجیه نحوه گزارش صدها شرکت کننده از احساسات خود در واکنش با هر یک از تصاویر ویدئویی، دست کم به 27 بعد متفاوت از هیجان نیاز است، نه فقط 6 هیجان پایه.
به عبارت دیگر، هیجان ها حالاتی نیستند که هر یک به طور مستقل در انسان ها ایجاد شوند. در عوض، نتایج این مطالعه نشان دادند، هیجان ها به شکل ترکیبی در انسان ها ظاهر می شوند (مانند ترکیب رنگ ها) و هر یک این احساسات متفاوت عمیقا با یکدیگر در ارتباط هستند.
به گفته آلن کاون، سرپرست پژوهشگران و دانشجوی دکتری در رشته علوم اعصاب دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، هر چه بهتر بتوانیم ماهیت هیجان های مان را روشن کنیم، دانشمندان، روانشناسان، و پزشکان بهتر از گذشته می توانند اطلاعات بیش تری را درباره نحوه اثرگذاری هیجان ها بر فعالیت های مغز، رفتار، و خلق و خو به دست بیاورند. وی امیدوار است، با به دست آوردن درک بهتری از این حالات، پژوهشگران بتوانند راه های درمانی بهتری را برای بیماری ها و شرایط های روانی پیدا کنند.
سخن آخر
از اثرگذاری بر نحوه تعامل با دیگران در زندگی روزمره گرفته تا اثرگذاری بر تصمیم هایی که در زندگی اتخاذ می کنیم، هیجان ها نقش بسیار مهمی در نحوه زندگی مان ایفا می کنند. با درک برخی از انواع مختلفی از هیجان ها، به درک عمیق تری از نحوه بیان این هیجان ها و تاثیر آن ها بر رفتارهای زندگی مان دست پیدا می کنیم.
با وجود این، لازم است همیشه به خاطر داشته باشید، هیچ هیجانی مستقل از سایر هیجان ها نیست. در عوض، بسکمک از هیجان هایی که در زندگی تجربه شان می کنید، به شکلی بسیار ظریف و پیچیده با یکدیگر ترکیب می شوند تا ساختار غنی و متنوعی از زندگی هیجانی تان را شکل بدهند.
منبع: جام جم آنلاین