سوزن دوزی و ضرورت توجه به رسالت فرهنگی و اجتماعی آن - کیوسک خبری آشنا

صنایع دستی و هنرهای سنتی ریشه در عقاید، باورها، ساختارهای اجتماعی و قومی دارد. ریشه هایی که در دوره های مختلف تاریخ، گریزی از تغییرات و کنش ها و تاثیرپذیری های متقابل آن، در مجاورت با فرهنگ های تاثیرگذار نبوده و نیست. از دیدگاه کلی، هنرهای صناعی یا سنتی، هنرها و صنایع ظریفه در طول سده های متمادی با حفظ ریشه ها و سنت های خود رشد نموده، مراحل شکل گیری خود را گذرانده یا می گذرانند؛ در دنیا امروز، با توجه به گستردگی وسایل ارتباطی و در دسترس بودن شبکه های اجتماعی توجه به بکارگیری نقوش حاوی پیغام های فرهنگی بومی و حساسیت هنرمندان در انتخاب نقوش مطابق با اصالت سوزن دوزی ها قابل توجه به نظر می رسد.

صنایع دستی بستری سیال است، که همیشه تازگی و طراوت فرهنگی خود را مستور داشته است. در این میان سوزن دوزی های سنتی ایران نیز چشمه ای جوشان و زاینده و برگرفته از روح و اصالت فرهنگی، قومی و ملی، هویت ساز و اثر بخش بوده و هست و توجه به عوامل هویت بخش آن، نقشی کلیدی در پایداری همه جانبه آن خواهد داشت.

در ارتباط با نقش سوزن دوزی در القا و نمایاندن مفاهیم فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی، بینش ها و پویش ها شواهد تاریخی بسیاری موجود است؛ آنچه شاخصه اصلی تمایز و تفاوت در شاخه های مختلف هنر سنتی و صنعت دستی سوزن دوزی است، تفاوت در نقوش، ابزار و لوازم کاربردی، رنگ و فام و تکنیک های دوخت است، زیرا نه تنها نقوش بکار گرفته شده در سوزن دوزی های سنتی در میان اقوام و منطقه ها مختلف جغرافیای فرهنگی ایران، معانی فرهنگی و اعتقادی را در فکر متبادر می گردانند، بلکه نوع تکنیک دوخت و لوازم بکار رفته، لون و رنگ نیز، معانی عمیق فرهنگی، تاریخی و اجتماعی را با زبانی نمادین بیان داشته است.

تعریف اصالت فرهنگی بر پایه اصالت فرهنگی هنر سوزن دوزی بر چهار عامل پایدار است: اصالت مواد اولیه بکار رفته در سوزن دوزی، اصالت نقوش، نمادها و آرایه های بکار رفته در سوزن دوزی، اصالت قالب ارائه عملی آن و اصالت تکنیک های دوخت بکار رفته در هر سوزن دوزی که دردمندانه دو مورد اخیر کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

تطابق قالب ارائه اثر با فرهنگ و باورهای جامعه هدف در تکمیل و کمال فرهنگی آثار سوزن دوزی های سنتی بسیار مهم جلوه می کند. با تامل در سایت های بین المللی فروش محصولات صنایع دستی و جایگاه های عرضه و نمایاندن فرهنگ دنیای مانند رویداد اکسپو، کشورهای داعیه دار در امر صنعت دستی سوزن دوزی مانند هند، ژاپن و مجارستان منسوجات سوزن دوزی خود را در قالب و فرم، مطابق با الگوهای فرهنگی خود، ارائه می نمایند، آنچه که در کشورمان کمتر به آن توجه شده است.

بطور مثال در کشور ژاپن، نوع خاصی از ابریشم دوزی این کشور، بر روی کیسه های مورد استفاده در فرهنگ و البسه انجام می گردد و نه بر روی کراوات؛ در کشور هند، منسوجات کاربردی سوزن دوزی، علاوه بر پوشاک سنتی بر روی چتر و شال هایی که مبتنی بر فرهنگ و پیشینه تاریخی این کشور است، کاربرد داشته و در بازارهای دنیای هم ارائه می گردد. در تجربه اکسپو، در سالن مجارستان جهت معرفی هنر و صنعت دستی سوزن دوزی، آن را بر روی دستمال ها و پیش بندهای تعریف شده در فرهنگ قومی و ملی خود عرضه کردند.

اگر از دیدگاه هنرهای سنتی به سوزن دوزی های ایران، بنگریم تعریف سنت و بهره از شاخصه های تعریف سنت، نشانگر لزوم توجه به اصالت نقوش و تکنیک های دوخت را شاخص می سازد، زیرا بسیاری از شاخه های هنر سنتی سوزن دوزی، هنوز هم بخشی از فرهنگ اقوام در جغرافیای ایران را در بر میگیرد.

با نگرش هنر صناعی به سوزن دوزی های ایران نیز هدف ترویج فرهنگ معنوی و ملی در جوامع بشری، حفظ و تقویت فرهنگ بومی و ملی براساس اصالت ها شایسته توجه و درخور اهمیت خواهد بود. کمرنگ شدن توجه به شاخصه های سنتی متبادر از این هنر و رسالت های اجتماعی و فرهنگی ، آن را از هویت بومی و ملی و جایگاه اصیل فرهنگی اش دور و به موجودی بی هویت مبدل خواهد ساخت که امید است با رعایت بکارگیری شاخصه های فرهنگی و قومی در هر منطقه بر منسوجات سوزن دوزی ، پویاتر و آگاهانه تر در جهت هنر سنتی سوزن دوزی و فرهنگ قدم برداریم.

نویسنده: شیوا تبرایی نظری | مدرس و پژوهشگر سوزن دوزی های ایران