ضرورت شناخت چالش های تحقیق در حوزه علوم پزشکی - کیوسک خبری آشنا

اگر از دوران پیش از اسلام که البته در آن زمان نیز ایران و دانشمندان بزرگ آن دوران از جمله بزرگان حیطه خود بوده اند گذر کنیم، ایران بعد از اسلام در همراهی با اندیشه اسلامی و عرفانی دوران خود و با بهره گیری از پیشینه علمی توانمند در حیطه های مختلف علوم تجربی همواره از منابع الهام بخش علوم مختلف و از جمله علوم تجربی بوده است. دانشگاه جندی شاپور و اسامی دانشمندانی چون ابوریحان بیرونی، محمد زکریای رازی، ابو علی سینا، ابو نصر محمد فارابی، عمر خیام و ده ها نام دیگر همگی گواه بر پیشینه روشن تاریخ و تمدن ایرانی در عرصه علم و اندیشه دارد. در دوره معاصر شاید بتوان آغاز حرکت جدید علمی را در دوران میرزا تقی خان امیرکبیر با تأسیس دارالفنون و دعوت از استادان خارجی و خصوصاً از کشور اتریش، دانست؛

حرکتی که آغازش را ایشان نه به عنوان صدراعظم بلکه به عنوان یک تبعیدی خبر دار شده بود. بعد از این دوران و با رشد تعداد دانشگاه های مختلف در سال های بعد، بنیان علم و دانش کلاسیک در ایران محکم تر از گذشته رشد کرد. بعد از انقلاب اسلامی ایران و بعد از 8 سال جنگ تحمیلی فرایند رو به رشد حرکت علمی جامعه بیش از گذشته به چشم آمد و ایران در تولیدات علمی دنیا سهم بیشتری را به خود اختصاص داد، به گونه ای که بر اساس آخرین اطلاعات از پایگاه اسکوپوس ایران در سال 2020 بیش از 72000 مقاله را در زمینه های مختلف به چاپ رسانده که از این نظر در جایگاه پانزدهم دنیا و اول منطقه واقع شده است. این تعداد مقاله بیش از 98000 استناد را به خود اختصاص داده است که از این نظر هم کشور ما در جایگاه پانزدهم دنیا واقع شده است. البته این رشد کمی در تعداد لزوماً همراه با رشد در کیفیت نبوده و در حیطه علوم پزشکی بعد از افت در مقالات ایران در مجلات 10درصد برتر دنیا در سال های 2018 و 2019 میلادی در سال 2020 تا حدودی جبران شده که امید است در سال های بعد هم همین فرایند ادامه یابد. وجود 761 مرکز تحقیقات دولتی، 35 مرکز تحقیقات غیر دولتی در کشور در کنار 65 پژوهشکده و 24 شبکه تحقیقاتی همگی نشان از زیرساخت هایی دارد که در سالیان گذشته در کشور در حیطه علوم پزشکی ایجاد شده که می تواند بستر مناسبی برای رشد فزاینده حرکت علمی کشور باشد. در حیطه فناوری نیز در سال های اخیر اتفاقات بسیار مهمی رخ داده است که از آن جمله می توان به ایجاد 10 پارک علم و فناوری سلامت و 4895 شرکت دانش بنیان که از این تعداد 1415 شرکت در حیطه سلامت مشغول به کار هستند، نام برد. این تعداد شرکت دانش بنیان و پژوهشکده های فراوان در کشور باعث شده تا دانشمندان جوان کشور در مقاطع حساس کشور به کمک نظام سلامت کشور آمده و در بحران های مختلف یار و یاور مردم و اقتصاد کشور باشند. به عنوان مثال در پاندمی کرونا در حالی که ایران در شدیدترین تحریم ها با مسائل زیادی، دست و پنجه نرم می کرد با کمک همین شرکت های دانش بنیان توانست در تولید ماسک و دستکش، مواد ضدعفونی و بسکمک از دستگاه های مورد نیاز بیمارستان های کشور مانند ونتیلاتور به حدی برسد که نیازهای داخلی را برآورده کرده و حتی در مواردی به صادرات بپردازد. یکی از حیاتی ترین حیطه های مورد نیاز کشور مخصوصاً در دوران پاندمی کووید19، واکسن کووید19 بوده و هست که در این خصوص نیز تعداد شرکت های درگیر در تولید و توسعه واکسن های مختلف کووید به بیش از 10 مورد رسیده که در نوع خود رکوردی در دوران های مختلف کشور و حتی در بین کشورهای مطرح در دنیاست. در حالی که در حال حاضر دو واکسن از کمیته ملی اخلاق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برای ورود به فاز یک کارآزمایی بالینی مجوز گرفته است، چندین واکسن دیگر نیز در مراحل ابتدایی تر در حال اجرا هستند.

علی رغم پیشرفت های فراوان در حیطه های مختلف خصوصاً علوم پزشکی به نظر می رسد که برای تداوم این حرکت و ایجاد شتاب بیشتر در این خصوص لازم است چالش های مختلف را در این حوزه بخوبی شناخته و تلاش کرد با رفع آنها از استعداد سرشار جوانان و دیگر منابع موجود بخوبی برای ایجاد جهش در تولید مبتنی بر دانش استفاده کرد. از این جمله می توان به رفع موانع تولید در شرکت های جوان و پرانگیزه و تسهیل ورود آنها به بازار با رفع پیچیدگی های اداری، تغییر نگاه سیاستگذاران برای فاصله دریافت از شعار حمایت از تحقیق و پرداختن به حمایت واقعی از علم با استناد به نتایج علمی در تصمیم سازی های روزمره، تقسیم کار ملی برای دستیابی به اهداف تحقیقاتی و فناوری کشور بعد از تعیین اولویت های اصلی کشور با استفاده هدفمند از زیرساخت های تحقیقاتی کشور، تقویت شبکه های تحقیقاتی عملگرا در داخل کشور و ایجاد ارتباطات قوی بین المللی، تقویت زیرساخت های تحقیقاتی با تخصیص مناسب اعتبارات از تولید ناخالص ملی و تکمیل چرخه تولید دانش و بهره برداری فناورانه با شناخت مزیت های نسبی نام برد. بی تردید رفع این مسائل می تواند حرکت علمی کشور را بیش از پیش تسهیل و ایران را به دوران اوج خود نزدیک کند.

*معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت

منبع: ایران