علائم شپش سر چیست؛ درمان فوری شپش سر در خانه - کیوسک خبری آشنا

شپش سر چیست؟

شپش (Pediculus humanus capitis) نوعی حشره ریز، موذی و خزنده است که در موهای سر و بدن انسان و درز لباس ها زندگی می نماید. شپش ها از خون مکیده شده از پوست سر تغذیه و تخم هایی به نام nits و به شکل کنجد می گذارند. تخم های شپش محکم به موهایی که در سطح پوست قرار دارند (نزدیک ریشه و ساقه های مو) می چسبند. آلودگی به شپش سر پدیکولوزیس نامیده می گردد. شپش باعث ایجاد خارش در پوست سر می گردد. این خارش ممکن است پوست سر را دچار زخم کند. آلودگی میکروبی می تواند به وسیله زخم وارد پوست گردد و درنتیجه باعث عفونت پوستی و زردزخم گردد. شما می توانید شپش سر یا تخم شپش (نیت) را با کشیدن یک شانه دندانه ریز روی موهای خود پیدا کنید.

علائم شپش سر

افراد مبتلا به شپش در ابتدای آلودگی یا زمانی که آلودگی خفیف است ممکن است علائمی نداشته باشند. خارش یکی از شایع ترین علائم شپش سر و آلودگی به آن به خصوص در پشت سر و گردن و نزدیک گوش ها است. احتمال زندگی شپش در این نواحی بیشتر است. خارش پوست سر درواقع یک واکنش آلرژیک نسبت به نیش شپش است. معمولاً احساس خارش کف سر حدود 4 تا 6 هفته پس از ابتلا به شپش بروز می نمایند.

• دیگر علائم شپش سر ممکن است شامل موارد زیر باشد:
• احساس غلغلک یا احساس حرکت چیزی در مو
• تحریک پذیری زیاد
• مشکل در خوابیدن (شپش سر در شب بیشتر فعال است درنتیجه می تواند خواب را مختل کند.)
• زخم های روی سر در اثر خاراندن

بهتر است بدانید شپش سر هیچ نوع بیماری را بین افراد منتقل نمی نماید و بنابراین خطری جدی برای سلامتی محسوب نمی گردد.

علت ابتلا به شپش سر

بهتر است بدانید عدم رعایت بهداشت باعث ایجاد شپش سر نمی گردد بلکه علت اصلی ابتلا به شپش سر تماس مستقیم با فرد مبتلا است. شپش نمی تواند پرواز کند یا بپرد بنابراین با خزیدن از روی مو و لباس فردی به فرد دیگر در طول تماس مستقیم و خیلی نزدیک جابه جا می گردد.

اگر نمی دانید که چه کسانی بیشتر شپش می گیرند؟ باید بگوییم که بیشتر بچه ها 3 تا 11 سال در مقطع پیش دبستانی و دبستان، خانواده ها و معلمان این مقاطع تحصیلی درگیر شپش سر می شوند.

راه های انتقال شپش سر

یکی از رایج ترین راه های انتقال شپش سر، تماس سر به سر با فردی است که قبلاً شپش سر داشته است. تماس مستقیم و نزدیک بیشتر بین بچه های که در مکان هایی مانند مهد یا مدرسه بازی می نمایند، رایج است. مجدد تأکید می کنیم که ابتلا به شپش سر ارتباطی به تمیزی محیط یا شخص شما ندارد.

اگر چه نادر است اما شپش سر ممکن است به وسیله موارد زیر هم منتقل گردد:

• پوشیدن لباس هایی مانند کلاه، روسری، مانتو، لباس ورزشی، یا روبان موی پوشیده به وسیله فرد آلوده
• استفاده و اشتراک گذاری وسایل شخصی مانند شانه، برس یا حوله های آلوده
• درازکشیدن روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا عروسکی که اخیراً با فرد آلوده در تماس بوده است.
• ابتلا به شپش از کلاه گیس بسیار بعید است. به خصوص اگر در 48 ساعت گذشته فرد مبتلا به شپش از کلاه گیس یا موی مصنوعی استفاده نکرده باشد.

شپش سر می تواند چندین ساعت زیر آب زنده بماند اما بعید است در استخر پخش گردد.

جالب است بدانید که پرندگان و حیوانات خانگی شپش سر نمی گیرند و نمی توانند آن را منتقل و پخش نمایند.

برترین روش تشخیص شپش سر

تشخیص اشتباه در آلودگی به شپش سر شایع است. در بیشتر مواقع فرق شپش و شوره قابل تشخیص نیست به همین علت بهتر است برای تشخیص نهایی از یک متخصص پوست و مو یاری بگیرید.

برترین راه برای تشخیص آلودگی به شپش سر یافتن پوره زنده (شپش نابالغ) یا شپش بالغ روی مو و پوست سر است. تشخیص شپش سر با معاینه چشمی انجام می گردد. اگر با دقت به موهای سر خود یا فرزندتان نگاه کنید، ممکن است بتوانید تکه های کوچک سفید متصل به ساقه مو که همان تخم شپش هستند را ببینید. نیت یا تخم شپش شبیه شوره سر است. نیت شپش به راحتی با برس زدن یا تکان دادن موها از مو جدا نمی شوند. سرعت حرکت شپش های بالغ زیاد است درنتیجه ممکن است به سختی دیده شوند.

اگر به شپش سر خود یا فرزندتان مشکوک هستید، برترین روش تشخیص شپش سر این است که با استفاده از یک شانه دندانه ریز یا شانه مخصوص شپش سر به آرامی موها را برای پیداکردن شپش ها آنالیز کنید.

طول عمر شپش سر چقدر است؟

شپش ماده بالغ معمولاً بزرگ تر از شپش نر است. شپش ماده می توانند روزانه حدود 6 تخم بگذارد. شپش های نابالغ فقط زمانی می توانند از نیت (تخم شپش) خارج شوند که در دمای نزدیک پوست سر باشند. اگر تخم شپش جایی غیر از نزدیک پوست سر باشد معمولاً در عرض کمتر از یک هفته می میرد.

به طور میانگین یک هفته (بین 6 تا 9 روز) طول می کشد تا یک تخم شپش به پوره (شپش نابالغ و جوان) تبدیل گردد. پوره ها شبیه شپش های بالغ هستند اما از نظر اندازه بسیار کوچک هستند (اندازه یک سر سوزن).

یک پوره طی حدود هفت روز به شپش بالغ تبدیل می گردد.

همان طور که گفتیم شپش سر عمدتاً به وسیله تماس مستقیم با موهای فرد آلوده به شپش پخش می گردد. شپش سر با خزیدن حرکت می نماید. آنها نمی توانند بپرند یا پرواز نمایند. شپش در صورت عدم درمان مناسب می تواند تا 30 روز یا بیشتر روی سر انسان زنده بماند.

این حشرات انگلی اگر روی بدن یا موهای انسان نباشند، در کمتر از دو روز از بین می روند و زنده نمی مانند زیرا چیزی برای تغذیه ندارند.

راه های درمان شپش سر

کارشناسان بهداشت برای یاری به کنترل این انگل و درمان شپش سر چند دستورالعمل پایه و مهم را پیشنهاد می نمایند که ما در ادامه به آن ها اشاره کردیم:

• با مشاهده شپش روی سر یا بدن خود یا فرزندتان، فوراً درمان را آغاز کنید.
• اگر با فردی که شپش دارد زندگی می کنید یا در تماس نزدیک با او هستید حتماً موهای خود را از نظر آلودگی به شپش آنالیز کنید.
• هرکسی که با فرد آلوده به شپش در یک بستر و تخت مشترک است، باید هم زمان با فرد مبتلا درمان را آغاز کند.

شپش سر نشانه ای از بهداشت فردی نامناسب یا محیط و شرایط زندگی کثیف نیست. پس به جای این افکار، برای برطرف مشکل، درمان را آغاز کنید. درمان شپش شامل استفاده از شامپوها، لوسیون ها یا کرم هایی است که شپش سر را از بین می برند. شامپوهای دارویی بدون نسخه حاوی ماده ای به نام پیرترین یا پرمترین هستند.

1- استفاده از شامپوهای ضدشپش

شامپوهای ضدشپش (به نام پدیکول کش) بدون نسخه یا با نسخه در دسترس هستند. اگر باردار هستید یا در دوران شیردهی هستید، حتماً از پزشک خود بخواهید محصولی امن و بی خطر را برای شما تجویز کند.

هم محصولات بدون نسخه (OTC) و هم تجویزی ممکن است شپش های زنده و تخم های آنها را از بین ببرند. برای اطمینان، دستورالعمل روی هر محصول را به طور کامل آنالیز کنید. اگر شپش ها بعد از 9 تا 10 ساعت به آرامی حرکت نمایند، احتمالاً در حال مرگ هستند.

شما می توانید با استفاده منظم و درست شامپوهای ضدشپش از شر این حشره سمج و موذی خلاص شوید. تنها کافی است مراحل زیرا را با دقت انجام دهید:

• ابتدا دستورالعمل های روی شامپو را با دقت بخوانید.
• سپس مایع شامپو را روی پوست سر و سراسر موهای خود بمالید. شامپو ضدشپش موی سر را به موهای قسمت های دیگر بدن خود نمالید.
• طبق دستورالعمل توصیه شده، چند دقیقه صبر کنید. سپس موهای خود را خوب آبکشی کنید.
• در آخر از یک شانه دندانه ریز برای از حذف شپش های مرده و تخم هایشان بهره ببرید.

طبق دستورالعمل درمان به دفعات منظم و کافی از شامپو ضدشپش بهره ببرید. طول درمان برای ریشه کن شدن شپش و تخم هایشان ممکن است تا سه هفته طول بکشد.

1-1- شامپو ضدشپش بدون نسخه

اگر در پی برترین شامپو ضدشپش بدون نسخه هستید، ما در ادامه چند نمونه شامپو ضدشپش کاربردی را معرفی کردیم.

• شامپو پرمترین 1٪ که برای نوزادان و بچه ها 2 ماهه به بالا تأیید شده است.
• شامپو حاوی پیپرونیل بوتاکسید با پیرترین را می توان برای بچه ها 2 سال به بالا استفاده کرد. این شامپو از گل داوودی ساخته شده است. اگر به آن حساسیت دارید از آن استفاده نکنید.
• شامپو حاوی دایمتیکون که فاقد حشره کش و بر پایه سیلیکون است. بعضی از مطالعات نشان داده اند که این ماده مؤثرتر از محصولات حاوی آپرمترین یا پیرترین است.

هیچ یک از داروها و شامپوهای ضدشپش را بیش از اندازه توصیه شده استفاده و هرگز آن ها را با هم ترکیب نکنید.

اگر بعد از استفاده از شامپوهای OTC همچنان شپش ها را مشاهده کردید، احتمالاً باید از یک داروی قوی تر بهره ببرید.

1-2- شامپو ضدشپش تجویزی

بعضی شامپوهای ضدشپش حتماً باید زیرنظر متخصص پوست و مو استفاده شوند.

بنزیل الکل

شامپو حاوی بنزیل الکل تنها شپش های فعال را می کشد و روی تخم های آن ها اثری ندارد. از این شامپو می توان برای درمان شپش موی سر بچه ها 6 ماهه به بالا استفاده کرد. بعلاوه برای زنان باردار یا شیرده بی خطر است.

برای درمان شپش مو ابتدا موها را شانه کنید، اندازه مناسب شامپو به موهای خشک خود بمالید. حدود 10 دقیقه صبر و سپس آبکشی کنید. پس از یک هفته باید این کار را تکرار کنید.

گاما بنزن هگزاکلراید

شامپوی تجویزی لیندان یا همان گاما بنزن هگزاکلراید برای درمان شپش مورد تأیید FDA است. بااین حال، آموزشگاه اطفال آمریکا آن را برای بچه ها توصیه نمی نماید زیرا با آسیب سیستم عصبی مرتبط است.

2- استفاده از لوسیون ضدشپش و سایر داروها

پزشک ممکن است یکی از لوسیون های زیر را برای درمان شپش فوری تجویز کند.

ایورمکتین (اسکلایس)

این لوسیون بیشتر شپش ها حتی شپش هایی که تازه بیرون آمده اند را تنها با یک بار استفاده از بین می برد. پس از استفاده نیازی به شانه کردن تخم شپش (نیت) نیست. بچه ها 6 ماه به بالا می توانند از این محصول استفاده نمایند.

مالاتیون (Ovide)

مالاتیون یک لوسیون بسیار قوی است که شپش و تخم آن را کاملاً از بین می برد. این لوسیون ضدشپش برای استفاده در بچه ها 6 سال و بالاتر تأیید شده است. اگر پس از گذشت 7 تا 9 روز همچنان شپش یا تخم آن را مشاهده کردید، دراسرع وقت دور دوم درمان را آغاز کنید.

نکته مهم در خصوص مالاتیون این است که محصولی قابل اشتعال است. هنگام استفاده از این لوسیون از استعمال سیگار بپرهیزید و از منابع حرارتی مانند سشوار، اتوی فر، فندک، شومینه، بخاری و اجاق گاز دوری کنید. زیرا استفاده هم زمان از آنها می تواند باعث آتش سوزی گردد.

اسپینوساد (ناتروبا)

اسپینوساد احتمالاً یک درمان قطعی شپش سر محسوب می گردد. معمولاً تنها یک بار استفاده از این دارو کافی است تا تمام تخم ها و شپش های زنده موی سرتان از بین بروند. اسپینوساد برای بچه ها 6 ماه و بزرگ تر دارویی بی خطر برای درمان رشک است.

قرص ایورمکتین

اگر سایر درمان ها شامل انواع شامپو، لوسیون و محلول ضدشپش مؤثر نباشند، احتمالاً پزشک برای درمان قطعی شپش، قرص ایورمکتین را به صورت خوراکی تجویز کند. فقط در صورت تجویز پزشک باید این دارو را مصرف کنید. به خاطر داشته باشید که به هیچ وجه از نسخه های دامپزشکی دارو استفاده نکنید.

3- استفاده از شانه ضدشپش

شپش ها و تخم آن ها به تار موهای شما می چسبند و به سختی می توان آن ها را جدا کرد مگر اینکه از یک شانه ضدشپش دندانه ریز برای شل کردن آن ها بهره ببرید. شانه ضدشپش چیست؟ یک وسیله کاملاً کاربردی که برای جداکردن شپش ها و تخم هایشان از کف سر مورد استفاده قرار می گیرد. پس از استفاده از شانه ضدشپش، آن را به مدت 10 دقیقه در آب داغ قرار دهید.

4- درمان خانگی شپش سر

شواهد علمی کمی وجود دارند که ثابت نمایند انواع درمان خانگی شپش سر مؤثر هستند. تنها درمان توصیه شده برای برطرف این مشکل انواع شامپوها، لوسیون ها یا کرم های بدون نسخه یا بدون نسخه هستند. اگر درمان بدون نسخه جواب نداد، باید از متخصص پوست و مو یاری بگیرید. بااین حال ما در این بخش به چند مورد درمان خانگی شپش که گاهی امتحان می شوند اشاره کردیم.

شانه زدن مرطوب

موهای خود را کاملاً خیس کنید. از یک شانه دندانه ریز برای ازبین بردن شپش های فعال و تخم آنها بهره ببرید. این کار را باید حداقل به مدت 3 هفته پیوسته انجام دهید.

روغن های گیاهی

بعضی از روغن های گیاهی مانند روغن زیتون، روغن نارگیل، روغن درخت چای و بادیان می توانند شپش ها را با محروم کردن آن ها از هوا خفه نمایند. اثربخشی این روش معین نیست علاوه بر اینکه شما می توانید واکنش آلرژیک نسبت به این روغن ها داشته باشید.

عوامل خفه نماینده

یک راه درمان شپش قراردادن اندازه زیادی ماده چرب روی پوست سر و پوشاندن آن با کلاه به مدت 8 تا 10 ساعت است. این کار باعث محدودیت جریان هوا و درنتیجه خفگی و ازبین رفتن شپش ها می گردد. برای این درمان می توانید از وازلین، کره و سس مایونز بهره ببرید. البته باید بدانید که این روش ها ممکن است چندان مؤثر نباشند و خوب کار ننمایند.

سرکه سیب

از سرکه سیب می توان به عنوان دافع حشرات استفاده کرد. آن را با روغن های گیاهی مانند روغن درخت چای، روغن پوست لیمو یا روغن پوست پرتقال مخلوط کنید. این کار اثربخشی آن را افزایش می دهد. ترکیب حاصل را به مدت 30 دقیقه روی موهای خود نگه دارید و سپس آبکشی کنید.

اسپند

یکی دیگر از روش های خانگی ضد شپش استفاده از اسپند است. در این روش کافی است حدود یک قاشق غذاخوری اسپند خشک را به خوبی آسیاب کنید. سپس آن را به مدت 15 تا 20 دقیقه با یک لیوان آب بجوشانید. اگر موهای بلندی دارید اندازه اسپند و آب را به دو یا سه برابر افزایش دهید. محلول حاصل را به مدت 30 تا 45 دقیقه روی موهای فرد مبتلا قرار دهید. درنهایت موها را با آب گرم آبکشی کنید.

نکات مهم هنگام استفاده از درمان شپش سر

هنگام استفاده از درمان های ضدشپش، نکات زیر را رعایت کنید:

• همواره دستورالعمل روی بسته بندی محصول را به دقت بخوانید و طبق آن عمل کنید.
• از یک شانه دندانه ریز یا شانه مخصوص شپش همراه با داروی ضدشپش بهره ببرید. (بعضی از محصولات تجویزی نیازی به شانه کردن ندارند.)
• اگر از شامپوی شپش استفاده می کنید، حتماً آن را داخل حمام درحالی که کاملاً لباس پوشیده اید، بهره ببرید. هنگام دوش گرفتن از محصول استفاده نکنید زیرا داروهای ضدشپش نباید با بدن شما تماس مستقیمی داشته باشند.

شایع ترین عارضه جانبی دارو ضدشپش، تحریک پوست است و ممکن است باعث سوزش موقت گردد.

شپش سر چه عوارضی دارد؟

شپش سر هم مانند هر آلودگی دیگری می تواند یک سری عوارض در پی داشته باشد. ما در این بخش عوارض شپش سر را آنالیز می کنیم.

خارش

علامت اصلی شپش خارش شدید روی پوست سر است که در اثر واکنش آلرژیک به نیش حشرات ایجاد می گردد.

عفونت ثانویه

خاراندن پوست سر می تواند پوست را خراش دهد. این زخم می تواند منجر به عفونت باکتریایی ثانویه مانند زردزخم یا پیودرما گردد. علائم عفونت شامل پوست قرمز، متورم و دردناک یا غدد لنفاوی حساس در گردن شما است.

درماتیت

یک آلودگی شدید می تواند منجر به لکه های قرمز، پوسته پوسته همراه با احساس خارش شدید گردد.

زخم

خاراندن می تواند منجر به زخم یا خراش روی پوست سر گردد.

شپش سر میکروارگانیسم های بیماری زا را منتقل نمی نماید. بااین حال باید بدانید که شپش بدن می تواند تب سنگر (تب خندق)، تب عودنماینده (تب بازگشتی) و تیفوس همه گیر را به انسان منتقل کند.

شپش سر مسری است. بهتر است یادآوری کنیم شپش سر می تواند به وسیله تماس مستقیم سر به سر یا با استفاده از وسایل شخصی مشترک مانند کلاه، روسری، برس، شانه، لوازم جانبی مو، هدفون، بالش و حوله سرایت کند.

پیشگیری از ابتلا به شپش سر

بهتر است برای یاری به کنترل شیوع و پیشگیری از ابتلا به شپش سر اقدامات زیر را انجام دهید:

• از تماس سر به سر (مو به مو) در طول بازی و سایر فعالیت های مشترک در خانه، مهد، مدرسه و جاهای دیگر مانند مکان های ورزشی، باشگاه، زمین بازی، مهمانی های خواب و کمپ خودداری کنید.
• بهتر است از لباس هایی مانند کلاه، روسری، مانتو، لباس های ورزشی، روبان مو یا کت استفاده نکنید.
• به هیچ عنوان از شانه، برس یا حوله مشترک استفاده نکنید.
• حتماً شانه و برسی که به وسیله فرد آلوده استفاده می گردد را با خیساندن آن ها در آب داغ (حداقل 60 درجه سانتی گراد) به مدت 5 تا 10 دقیقه ضدعفونی کنید.
• روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا حیوانات عروسکی که اخیراً با فرد آلوده به شپش در تماس بوده اند، دراز نکشید.
• لباس ها، حوله ها، ملحفه ها و سایر مواردی که در دو روز گذشته مورداستفاده فرد مبتلا به شپش بوده را با ماشین لباسشویی در دمای بالا (آب داغ 130 درجه فارنهایت یا 60 درجه سانتی گراد) بشویید و خشک کنید. اگر امکان شست وشو و خشک کردن لباس ها با آب داغ را ندارید، آنها را در یک کیسه پلاستیکی ریخته و سر کیسه را محکم ببندید. سپس به مدت دو هفته صبر کنید. شش و لارو آن بیش از این مدت بدون تغذیه زنده نمی مانند.
• کف و مبلمان را به خوبی جاروبرقی بکشید، مخصوصاً جایی که فرد آلوده نشسته یا دراز کشیده است.

برای یاری به کنترل شیوع شپش سر در یک جامعه (مدرسه یا کمپ) به بچه ها بیاموزید از فعالیت هایی که ممکن است باعث توسعه شپش سر شوند، اجتناب نمایند. موارد زیر را به کودک خود بیاموزید:

• در حین بازی از تماس مو به مو و نزدیک با دوستان خود خودداری کند.
• از پوشاک مشترک مانند کلاه، روبان مو، روسری، مانتو یا لباس ورزشی استفاده نکند.
• از شانه، برس یا حوله شخصی دیگری استفاده نکند.

سخن پایانی

شپش سر یک حشره موذی، ریز و انگلی است که با گرما و خون انسان تغذیه می نماید. هر کسی می تواند به شپش سر مبتلا گردد اما بیشتر بین بچه ها 3 تا 11 ساله، خانواده و مراقبین آن ها شایع است. برای ازبین بردن شپش سر باید از شامپو، لوسیون، کرم و داروهای مخصوص این کار بهره ببرید. حتماً مراحل درمان را کامل کنید تا از حذف لارو شپش مطمئن شوید.

منابع: webmd، cdc، clevelandclinic